اهمیت بازی برای کودکان
تعریف بازی چیست و چقدر برای کودکان اهمیت دارد؟ بازی کردن تا چه میزان در بهبود کیفیت زندگی کودکان موثر است؟
هر فعالیتی که کودکان با میل و اختیار خودشان انجام می‌دهند و آن را لذت‌بخش می‌دانند، بازی محسوب می‌شود. شاید از نگاه بعضی از ما مفهوم بازی صرفا یک فعالیت سرگرم‌کننده باشد، اما بازی برای کودکان خودِ زندگی‌ست. آن‌ها از این طریق مهارت‌های مختلفی را یاد می‌گیرند و می‌توانند خواسته‌ها و مشکلات‌شان را بروز دهند. «پیاژه» معتقد است که تنها به‌وسیله‌ی بازی، نقاشی و قصه می‌توان با یک کودک ارتباط برقرار کرد، احساساتش را شناخت و او را درمان کرد. بنابراین بازی کردن در شکل‌گیری شخصیت سالم کودکان نقش اساسی دارد.
بازی به دنیای کودکان رنگ می‌بخشد
برای بسیاری از کودکان زمان بازی کردن بهترین و شیرین‌ترین لحظات عمرشان محسوب می‌شود. آن‌ها در این شرایط است که عمیقا احساس شادی می‌کنند؛ راحت می‌خندند، شگفت‌زده می‌شوند و اسباب بازی‌های جدید را با شوق بررسی می‌کنند. احساس خوب ناشی از بازی کردن، نه‌تنها دوران کودکی را سرشار از طراوت و سرزندگی می‌کند، بلکه زمینه‌ساز سلامت روان در بزرگسالی می‌شود.
چرا کودکان از بازی خسته نمی‌شوند؟
کودکان معمولا می‌توانند برای مدت زمان طولانی و بدون احساس خستگی مشغول بازی باشند. درحالی‌که ممکن است نسبت به فعالیت دیگری مثل درس خواندن زودتر احساس خستگی کنند. جدا از لذت‌بخش بودن بازی، اختیاری بودن آن است که کودکان را مشتاق نگه می‌دارد. آن‌ها خودشان تصمیم می‌گیرند که بازی کنند و کسی به این کار مجبورشان نمی‌کند.
تاثیر بازی بر جنبه‌های مختلف رشد کودکان
رشد جسمی
بازی‌هایی که کودک را به فعالیت فیزیکی وادار می‌کنند، در سلامت جسمانی و بهره‌مندی از مزایای شیوه‌ی زندگی فعال و پرنشاط اهمیت زیادی دارند. بازی‌های پرتحرک مثل گرگم به هوا، دویدن، طناب بازی و توپ بازی هم انرژی کودک را تخلیه می‌کنند و هم عضلات و استخوان‌های او را تقویت می‌کنند. انرژی کودک اگر از طریق بازی مصرف نشود، او را ناآرام و بدخلق می‌کند.
رشد ذهنی
هر بازی شرایطی را برای کودک فراهم می‌کند تا به درک بهتری از مفاهیم و مسائل پیرامونش دست یابد. کودک از طریق بازی، محیط خود را کشف می‌کند و یاد می‌گیرد هر مسئله، راه حل منحصر به فردی دارد. برای این‌که به راه حل مناسب برسد، آزمون و خطا می‌کند. این پروسه باعث تحریک مغز کودک می‌شود و توانایی ذهنی او را پرورش می‌دهد. کودکی که توانایی ذهنی رشدیافته‌ای دارد، معمولا در مواجهه با موقعیت‌های جدید یا پرچالش مضطرب نمی‌شود؛ چون می‌تواند از ظرفیت و پتانسیل ذهنی خود استفاده کند. به‌جای ترس از شکست و عقب‌نشینی، راه‌های دیگر را امتحان می‌کند تا به نتیجه برسد.
رشد عاطفی
کودک معمولا احساسات، هیجانات و خواسته‌هایش را از طریق بازی نشان می‌دهد. او می‌تواند به‌وسیله‌ی بازی، ترس‌ها و تردیدها، خشم‌ها و ناکامی‌های خود را برون‌ریزی کند. این برون‌ریزی‌ها باعث کاهش تنش‌های عاطفی کودک می‌شوند و به سازگاری بیشتر او با مسائل مختلف کمک می‌کنند. وقتی کودک از لحاظ عاطفی به تعادل می‌رسد، علاوه بر این‌که احساس آرامش بیشتری را تجربه می‌کند، با کودکان دیگر نیز بهتر می‌تواند ارتباط عاطفی برقرار کند.
شیوه‌های ابراز احساسات کودکان به وسیله بازی
تنظیم موقعیت بازی مطابق با شرایط روحی خود
کودک بازی را بر اساس احساس خود نسبت به یک موضوع طراحی می‌کند.
برای نمونه اگر از تاریکی می‌ترسد، بازی را طوری تنظیم می‌کند که فضای تاریک در آن وجود نداشته باشد.
جبران
کودک وضعیتی را که در دنیای واقعی برای او ممنوع است، در دنیای بازی خود شکل می‌دهد.
مثلا اگر او مبتلا به بیماری دیابت است و نمی‌تواند به مقداری که می‌خواهد شکلات بخورد، در بازی خیالی هر وقت خواست می‌تواند شکلات بخورد.
کنترل فشارهای روحی
کودک به‌وسیله‌ی خلق دوباره‌ی تجارب ناخوشایند در بازی، سعی در کاهش فشار روحی ناشی از آن تجربه دارد.
مثلا اگر شاهد درگیری اعضای خانواده بوده، بارها آن اتفاق را به‌شکل بازی بازآفرینی می‌کند.
مقابله با ترس‌ها
کودک می‌تواند به کمک قوه‌ی تخیل با هر چیزی که می‌ترسد روبرو شود و حتی آن را از بین ببرد.
رشد اجتماعی و اخلاقی
کودک به‌وسیله‌ی بازی با همسالان، گام‌های ابتدایی را برای اجتماعی شدن برمی‌دارد و از فرآیند تاثیرگذاری و تاثیرپذیری افراد در ارتباط با یکدیگر آگاه می‌شود. بازی‌های گروهی بهترین فرصت هستند تا کودک مفاهیم و هنجارهای اجتماعی مثل احترام به حقوق دیگران، رعایت نوبت، همکاری، مشارکت، کمک کردن و خودکنترلی را یاد بگیرد. او در جریان بازی متوجه می‌شود که برای حفظ دوستی‌ها و روابط اجتماعی باید احساسات و خواسته‌های دیگران را هم در نظر بگیرد.
روانشناسی به نام «هارلوک» درباره‌ی تاثیر بازی با همسالان بر اجتماعی شدن و سازگاری کودک می‌گوید: «کودک در بازی با هم‌بازی‌های خود یاد می‌گیرد که چگونه با افراد دیگر غیر از اعضای خانواده، روابط اجتماعی برقرار کند و مشکلاتی را که از این نوع رابطه به وجود می‌آیند حل کند. کودک از طریق بازی‌های دسته‌جمعی و مبتنی بر همکاری، حتی بده‌بستان با بزرگسالان را یاد می‌گیرد.»
بدیهی‌ست که آشنایی کودک با مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی ابتدا در محیط خانواده و مدرسه صورت می‌گیرد؛ اما بازی باعث تثبیت و درونی شدن معیارهای اخلاقی می‌شود. کودک درمی‌یابد با رعایت نکردن اصول اخلاقی در میان بازی، دوستانش از او آزرده‌خاطر می‌شوند و حتی ممکن است تمایلی به ادامه‌ی بازی نداشته باشند. بنابراین برای این‌که در بازی فردی قابل قبول به حساب بیاید، سعی می‌کند به اصول اخلاقی پایبند باشد.
معرفی کتاب
«یکی از دشوارترین وظایف والدین آن است که راهی را بیابند تا به‌واسطه‌ی آن انرژی‌های کودکان را به سمت رشد و تکامل جسمی آنان هدایت کرده و در عین حال آن‌ها را سرگرم کنند. خبر خوب این است که با مطالعه‌ی این کتاب، والدین به هدف خود نزدیک‌تر می‌شوند. کتاب بزرگ بازی، مجموعه‌ای از بازی‌ها و فعالیت‌ها را برای تمام اوقات و در هرگونه شرایط فیزیکی و روحی کودکان گردآوری کرده است.»
زمانی‌که با کودک‌مان در ماشین هستیم، برای سرگرم کردن او چه شرایطی را می‌توانیم فراهم کنیم؟ برای وقت‌هایی که بیرون از خانه هستیم و ممکن است کودک خسته و بهانه‌گیر شود، چه کار کنیم؟
سرگرم کردن کودک با بازی‌های متنوعی که در کنار لذت بردن به رشد و شکوفایی او نیز کمک می‌کنند، گزینه‌ی مناسبی برای پر بار کردن لحظه‌های کودک در هرموقعیتی‌ست.
«کتاب بزرگ بازی» به نگارش «دبرا وایز» مجموعه‌ی بزرگی از بازی‌ها و فعالیت‌هایی‌ست که برای گروه سنی ۳ تا ۱۴ سال طراحی شده است. ویژگی جذاب این کتاب تنوع بازی‌های آن است که برای هر شرایط بازی خاصی را به کودکان و نوجوانان معرفی می‌کند. توضیح و دستورالعمل هر بازی به‌صورت کامل بیان شده است. بازی‌های مربوط به مهمانی‌ها، بازی با قلم و کاغذ، بازی‌های خیابانی و بازی‌های پشت میزی نمونه‌هایی از فعالیت‌های این کتاب ارزشمند هستند.
برای تهیه‌ی «کتاب بزرگ بازی» می‌توانید به اپلیکیشن‌های طاقچه و فیدیبو مراجعه کنید.