چالش‌های آموزش مجازی
گفتگو با سرکار خانم «یعقوبی» آموزگار پیشکسوت داوطلب مــهــرطه در مورد چالش‌های آموزش مجازی به بهانه‌ی روز معلم.
آموزش مجازی و چالش‌های پیش رو
۱- چالش‌ها و مسائل مدیریت کردن دانش‌آموزان در سیستم آموزش مجازی چیست؟
یکی از مشکلاتی که قبل از مجازی شدن کلاس‌ها داشتیم، استفاده‌ی بچه‌ها از بازی‌های مجازی بود و این بازی‌ها باعث شده بودند آن‌ها لذت در جمع بودن را فراموش کنند. درحالی‌که قبلا بچه‌ها بازی‌های دسته‌جمعی را خیلی خوب بلد بودند و در کنار این بازی‌ها هنر در کنار هم بودن و برای هم فداکاری کردن را یاد می‌گرفتند.
زمانی که ما در فضای مدرسه بودیم، به‌وسیله‌ی بازی‌هایی که با بچه‌ها انجام می‌دادیم، سعی می‌کردیم آسیب‌های بازی‌های مجازی را از بین ببریم. اما از وقتی که کلاس‌ها مجازی شدند، بچه‌ها مثل بازی‌های مجازی به‌تنهایی همه‌ی کارهای‌شان را انجام می‌دهند و یاد نگرفتند که چطور با همدیگر درس بخوانند. زمانی که بچه‌ها در کلاس کنار هم بودند، ما یک مسئله‌ای را مطرح می‌کردیم و سپس بین بچه‌ها به مشورت می‌گذاشتیم و آن‌ها یاد می‌گرفتند با هم صحبت کنند. ولی درحال‌حاضر آن‌ها در خانه و خلوت خودشان مطلبی را برای ما تایپ می‌کنند و می‌فرستند و به همین دلیل هنر با هم بودن یک مقدار کمتر شده است.
درواقع می‌توان گفت تنها بودن و محروم شدن از جمع همسالان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های فضای آموزش مجازی‌ست.
تعامل غیرمستقیم با همسالان
۲- عدم فرصت تعامل مستقیم بچه‌ها با یکدیگر چه تاثیری بر روحیه‌ی آن‌ها گذاشته است؟
این مسئله شاید در کوتاه‌مدت بر روحیه‌ی بچه‌ها تاثیر نداشته باشد، اما در بلندمدت اثرات مخربی دارد. آن زمان بچه‌ها در مدرسه بودند، زنگ‌های تفریح دور هم جمع می‌شدند و با همدیگر درباره‌ی مسائل مختلف صحبت می‌کردند. اما الان بچه‌ها به‌واسطه‌ی مجازی شدن کلاس‌ها، فرصت کنار هم بودن را ندارند. آن‌ها یک زمان مشخصی وارد کلاس می‌شوند و یک زمانی خارج می‌شوند. بچه‌ها در زنگ تفریح فقط خودشان تنها هستند و اصلا نمی‌توانند با کسی صحبت کنند؛ درصورتی‌که آن‌ها در یک سنین خاصی ترجیح می‌دهند بیشتر با همسالان خودشان وقت بگذارند.
چالش معلمان با دانش آموزان و والدین
۳- آیا آموزگاران به کسب مهارت‌های ویژه‌ای برای تعامل در فضای مجازی با دانش‌آموزان خود نیاز دارند؟
بچه‌ها در فضای مجازی یاد گرفته‌اند که حاضری بزنند و هر چند وقت یک بار زمانی که معلم سوال می‌کند، جوابی را تایپ کنند و دوباره کلاس را ترک نمایند. علاوه بر این مسئله، راه‌های تقلب نیز در فضای مجازی بسیار زیاد است.
بنابراین با توجه به این شرایط روش‌های تدریس باید تغییر کنند. به‌طورمثال ما در صحبتی که با معلم‌های اجتماعی دبیرستان داشتیم، تصمیم گرفتیم بخش‌های کتاب را تقسیم‌بندی کنیم و دانش‌آموزان را در گروه‌های سه‌نفره قرار دهیم و به هر گروه یک پاراگراف بدهیم. در ادامه از دانش‌آموزان بخواهیم هر گروه با همدیگر درباره‌ی آن مطلب توضیح دهند، سپس معلم و گروه‌های مختلف از همدیگر سوال کنند تا به این ترتیب بتوانیم حضور دانش‌آموزان را در کلاس پررنگ‌تر کنیم.
یکی دیگر از تغییراتی که معلم ها بایستی در کلاس مجازی لحاظ کنند، نوع صحبت کردن با دانش‌آموزان است. به دلیل این‌که خیلی از مادرها در کلاس مجازی کنار سیستم هستند و شاید از نوع شوخی و برخورد با فرزندشان برداشت خوبی نداشته باشند و از این‌که مادرهای دیگر متوجه آن نوع رفتار با فرزندشان شده‌اند ناراحت شوند.
تاثیر روانی آموزش آنلاین بر کودکان و نوجوانان
۴- مجازی شدن مدارس چه تاثیری بر اضطراب کودکان و نوجوانان داشته است؟
خانواده‌هایی که خودشان مضطرب هستند، همین احساس را به بچه‌ها منتقل می‌کنند. تحقیقی که آموزش و پرورش منطقه‌‌ی ۵ در رابطه با تاثیر کلاس مجازی بر اضطراب بچه‌ها انجام داد، مشخص شد اضطراب بچه‌های کلاس اول و نوجوانان در این فضای آموزشی خیلی بیشتر است و همین‌طور در دخترها بیشتر از پسرها دیده شد.
این مسئله به مادرها برمی‌گردد. خیلی از مادرهایی که آگاه بودند و نسبت به این شرایط راحت‌تر برخورد می‌کردند و مداخله‌ای در کار بچه‌ها می‌کردند، اضطراب کم‌تری در بچه‌ها ایجاد می‌شد. ولی خانواده‌هایی که آگاهی کمی داشتند، و به‌روزتر بودند، اضطراب بیشتری به بچه‌ها منتقل می‌کردند.
اضطرابی که در نوجوان‌های کلاس ۹ دیده شد بیشتر از کلاس ۷ و ۸ بود؛ چون آن‌ها می‌دانستند که سال سرنوشت‌سازی پیش رو دارند.
درنهایت چیزی که بیشتر به این اضطراب‌ها دامن زده، سیاست‌های آموزش و پرورش است. متاسفانه آموزش وپرورش هنوز نگاهش مجازی نشده و بخش‌نامه‌هایی که می‌دهد قابل برنامه‌ریزی برای بچه‌ها در فضای مجازی نیستند. بنابراین اضطرابی که آموزش و پرورش به خانواده‌ها می‌دهد و خانواده‌ها به بچه‌ها منتقل می‌کنند، خیلی بیشتر از اضطرابی‌ست که خود بچه‌ها دارند.
موانع فرآیند تدریس آنلاین
۵- معلم‌ها در کلاس مجازی با چه موانعی روبه‌رو هستند؟
در کلاس‌های حضوری، معلم با خصوصیات متفاوت درون‌گرایی و برون‌گرایی بودن دانش‌آموزان آشنا می‌شد. مثلا در ارتباط با دانش‌آموز خجالتی که نمی‌توانست به سوالات جواب دهد و یا اصلا سوالی نمی‌پرسید که جواب بگیرد، معلم سعی می‌کرد از راه‌های مختلف او را به کار بیاندازد. اما در کلاس مجازی امکان ارتباط مستقیم و ارتباط چشمی بین معلم و دانش‌آموز وجود ندارد، بنابراین آن‌ها شناخت درستی از همدیگر پیدا نمی‌کنند.
یکی دیگر از مشکلات کلاس مجازی، زمان محدود کلاس‌هاست و این‌که باید تمام درس‌ها به همان شکل قبل و با همان زمان ارائه شود. متاسفانه آموزش و پرورش اجازه‌ی تغییر ساعت‌های درسی را به مدارس نداده است. در چنین شرایطی معلم پس از تدریس، نمی‌تواند بازخورد مناسبی از دانش‌آموزان بگیرد. بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم بچه‌ها مثل سابق همان‌قدر معلومات داشته باشند و با معلم‌شان ارتباط برقرار کنند.
دنیای مجازی، تمرکز و عدم وابستگی
۶- با توجه به این‌که در شرایط کرونا، کودکان و نوجوانان زمان بیشتری را برای دریافت مطالب درسی در فضای مجازی می‌گذرانند، چه رفتاری باید انجام داد تا استفاده‌ی کودک از این فضا شکل اعتیادگونه به خود نگیرد؟
در شرایط فعلی که دانش‌آموزان باید چند ساعت با گوشی و فضای مجازی سر کلاس باشند، تکالیف‌شان را از طریق این فضا برای معلم بفرستند و برای رفع اشکال باید مطالب ضبط‌شده را گوش دهند، خیلی سخت است که از آن‌ها بخواهیم که وابستگی زیاد پیدا نکنند. یک پیشنهاد برای کم کردن وابستگی به فضای مجازی این است که یک روز در هفته که کلاس مجازی تشکیل نمی‌شود، هم خانواده‌ها و هم بچه‌ها با گوشی کار نکنند. در آن روز بچه‌ها فقط با کتاب‌های‌شان سروکار داشته باشند و سوالات را از کتاب درآورند و روی کاغذ بنویسند و در زمان اعلام‌شده برای معلم‌شان بفرستند.
۷- چه راهکارهایی برای افزایش تمرکز کودکان و نوجوانان در فضای آموزشی جدید پیشنهاد می‌دهید؟
این موضوع برمی‌گردد به روش‌های متفاوتی که معلم‌ها باید انجام دهند. به‌طورمثال می‌توانیم درس‌ها را کمی از حالت تئوری بودن به سمت کاربردی بودن ببریم و دانش‌آموزان را بیشتر درگیر فضای درسی کنیم. به این ترتیب که از دانش‌آموزان بخواهیم یک مبحث مشخص درسی را تدریس کنند. البته این کار بسیار سختی‌ست، چون تعداد دانش‌آموزان زیاد است و معلم نمی‌تواند برای تک‌تک بچه‌ها چنین فرصتی فراهم کند تا حواس‌شان را به کلاس جمع کند.
درواقع امکان بالا بردن تمرکز دانش‌آموزانی که نمی‌خواهند به فضای درسی ورود کنند، در کلاس مجازی به‌خوبی امکان‌پذیر نیست. مگر این‌که مدارس یک تعداد از معلم‌های خود را مشخص کنند تا به‌صورت فردی با بچه‌ها کار کنند یا این‌که حداقل تعداد دانش‌آموزان کلاس‌ها را کمتر کنند؛ که البته این شرایط نیز کار معلم‌ها را زیادتر می‌کند.
کودکان و نوجوانان آسیب دیده اجتماعی و آموزش غیرحضوری
۸- آیا برای آموزش مجازی کودکان و نوجوانان آسیب‌دیده‌ی اجتماعی، شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته شده؟
دانش آموزانی که دچار آسیب‌های اجتماعی هستند و به‌نوعی با این شرایط زندگی می‌کنند، به همدلی مشاور، معلم‌ها و معاونین نیاز دارند. ما قبلا در مدرسه گروه‌هایی تشکیل می‌دادیم و دانش‌آموزانی که مشکلات مشابهی مثل مسائل خانوادگی، درسی و رفتاری داشتند را گروه‌بندی و هرکدام از گروه‌ها را با یک مشاور همراه می‌کردیم؛ که البته این کار بیشتر حالت مقطعی داشت. اما در این رابطه (آسیب‌های اجتماعی بچه‌ها) از طریق فضای مجازی نتوانستیم کاری انجام دهیم. با این حال فضای مجازی برای آن گروه از کودکان آسیب‌دیده‌ای مناسب بوده است که در محیط‌های جمعی منزوی بودند و بچه‌های دیگر هم آن‌ها را نمی‌پذیرفتند. الان ما شاهد این هستیم که این بچه‌ها در مقایسه با همسالان خود در فضای مجازی قوی‌تر و پربارتر ظاهر شده‌اند.
رشد مهارت‌های اجتماعی در کلاس درس آنلاین
۹- چطور می‌توان در فضای آموزش مجازی به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست کمک کرد؟
فضای مجازی مانند لبه‌ی تیغ یک چاقوست و می‌بایست در این فضا با احتیاط بیشتری کار کرد. اگر ما بخواهیم یک‌سری مهارت‌های اجتماعی مثل گفتگو و همدلی را با دانش‌آموزان بی‌سرپرست و بدسرپرست در فضای مجازی کار کنیم، لازمه‌اش این است که آن‌ها را خارج از فضای درسی با گروه‌های دانش‌آموزان مدرسه همراه کنیم تا این مهارت‌ها را در میان همسالان خود به دست آورند.
البته این شیوه، چالش‌های خاص خودش را دارد و ممکن است درحین رابطه‌ی بچه‌ها اتفاقات متفاوتی هم بیفتد. اما یکی از فایده‌های فضای مجازی برای این بچه‌ها به‌خصوص آن‌هایی که در جمع راحت نیستند، حضور پررنگ‌شان در این فضاست. آن‌ها در فضای مجازی بدون نگرانی از این‌که دیده و شناخته شوند و یا این‌که طرف مقابل چه واکنشی دارد، می‌توانند در حیطه‌های مختلف فعالیت و ابراز وجود کنند. سال گذشته بچه‌های مــهــرطه در برنامه‌ی کتاب‌خوانی فضای مجازی توانستند رتبه‌های خوبی کسب کنند. آن‌ها از این‌که در این فضا بدون نگرانی از بازخورد طرف مقابل بتوانند کتابی را بخوانند و فیلمی را نقد کنند، احساس خوبی پیدا می‌کنند.