چالش‌های خانواده و نوجوان با نگاهی بر فیلم سیزده
فیلم سیزده داستان بمانی پسر سیزده‌ساله‌ای‌ست که پدر و مادرش در آستانه‌ی جدایی هستد. او به‌واسطه‌ی آشنایی با سه جوان، با چالش‌های جدیدی روبرو می‌شود.
«توی روزنامه دیواری مدرسه‌مون خوندم یه مردی توی ویتنام همیشه یکی از سراش درد داشت. به همه می‌گفت من دو تا سر دارم. سردرد انقدر کلافه‌اش می‌کنه، که یه روز اسلحه رو برمی‌داره و به یکی از سراش شلیک می‌کنه. الان یه ساله می‌گذره. ولی من هنوز با سوال توی سرم تنها موندم. کدوم سرش؟»
فیلم سیزده، داستان «بمانی» پسر سیزده‌ساله‌ای‌ست که پدر و مادرش در آستانه‌ی جدا شدن هستند. این مسئله، احوال و شرایط روحی بمانی را در دوره‌ی حساس بلوغ تحت تاثیر قرار می‌دهد. او نمی‌تواند با والدین خود ارتباط برقرار کند. تا این‌که با سه جوان به نام‌های سامی، آرش و مجید آشنا می‌شود. آشنایی با آن‌ها، دنیای جدیدی به روی بمانی می‌گشاید.
نقش والدین یا سرپرست در هویت نوجوان
مادر بمانی به دلیل اختلاف با همسرش خانه را ترک می‌کند. بردیا، پدر بمانی نیز همیشه درگیر کار است و وقتی را برای تعامل با فرزندش اختصاص نمی‌دهد. او به جای این‌که به احساسات بمانی توجه کند، تنها به دیکته کردن خوب و بد رفتار بسنده می‌کند. بمانی به دلیل احساس درک نشدن، به جوان‌های بزرگ‌تر از خودش پناه می‌برد. تاثیر پذیرفته شدن در آن گروه، شبیه مسکنی‌ست که برای لحظاتی درد او را التیام می‌بخشد. درحالی‌که نقش تسکین‌دهنده‌ی آن جوان‌ها نیز پس از مدتی از بین می‌رود و تنها درد تازه‌ای به دردهای بمانی اضافه می‌شود.
دوران نوجوانی، زمان شکل‌گیری هویت است. به همین دلیل نوجوان نیاز دارد تا درباره‌ی مسائل ارتباطی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و جنسی، ارزش‌هایی پیدا کند و به آن‌ها متعهد شود. روش تربیتی والدین یا سرپرست، یکی از عوامل موثر در شکل‌گیری هویت نوجوان است. اگر روش تربیتی ما مبتنی بر عدم توجه مناسب باشد، فرزندمان با مسائل بیشتری در این دوران مواجه می‌شود. اهمیت ندادن به هنجارها و چارچوب نداشتن نوجوان، از پیامدهای بی‌توجهی به او در کانون خانواده است. اما اگر روابط ما با فرزند بر اساس همدلی و درک متقابل باشد؛ نوجوان هویت سازگارانه‌ای کسب می‌کند. روابط سالم میان ما با فرزند نوجوان‌مان، باعث می‌شود احساس امنیت پیدا کند و برای رهایی از چالش‌های پیش رو، به هر رفتار و رابطه‌ای تن ندهد.
مکانیسم‌های دفاعی در نوجوانی
همه‌ی ما در سنین مختلف هنگامی‌که دچار احساسات ناخوشایندی می‌شویم، برای رفع اضطراب‌های خود راهبردهایی را پی می‌گیریم؛ که در علم روانشناسی به آن‌ها مکانیسم‌های دفاعی می‌گویند. ابراز مستقیم احساسات و صحبت درباره‌ی انتظارات با شخص مورد نظر، یکی از مکانیسم‌های دفاعی برای کاهش اضطراب است.
اما گاهی اوقات این کار می‌تواند پیامدهای نامطلوبی برای ما داشته باشد. به همین دلیل ممکن است به‌طور ناخودآگاه امیال و احساس خود را به سمت شی یا شخص دیگری که تهدید کمتری برای‌مان دارد، هدایت کنیم. به این مکانیسم، مکانیسم دفاعی جابه‌جایی گفته می‌شود که در فیلم «سیزده» به آن اشاره شده است.
بمانی درباره‌ی آنچه او را آزار می‌دهد، زیاد صحبت نمی‌کند و خیلی اوقات سکوت را انتخاب می‌کند. اما بعضی اوقات که لبریز از خشم می‌شود، از مکانیسم دفاعی جابه‌جایی استفاده می‌کند. در یکی از صحنه‌های فیلم، زمانیکه بمانی مورد سرزنش پدر قرار می‌گیرد، او تمام خشمی را که از پدرش دارد، به یک درخت منتقل می‌کند؛ که در تفسیر نقاشی‌های کودکان از دیدگاه روانشناسی، درخت نماد پدر است.
آشنایی با مکانیسم‌های دفاعی، باعث می‌شود در شرایط خاص ارتباط بهتری با فرزندمان برقرار کنیم. به‌طور مثال اگر نوجوان‌مان رفتار پرخاشگرانه دارد، آن رفتار را یک مکانیسم دفاعی در نظر می‌گیریم. آن‌وقت به‌جای برچسب زدن یا سرزنش او، علت رفتار را جستجو می‌کنیم.
تاثیر تعارض والدین در رفتار نوجوان
بمانی به دلیل درگیری والدین با یکدیگر، نمی‌تواند ارتباط خوبی با آن‌ها برقرار کند. این نیاز ارضا نشده در محیط خانواده، او را به سمت افراد غریبه سوق می‌دهد. وقتی سامی (زن مواد فروش) را حامی خود می‌بیند، حس خوبی پیدا می‌کند و به او علاقه‌مند می‌شود. اما هنگامی‌که از سامی ناامید می‌شود، تمام خشم سرکوب‌شده‌ی خود را به این زن منتقل می‌کند.
نه‌تنها نوع تعامل والدین با نوجوان اهمیت دارد، بلکه تعامل والدین با یکدیگر نیز بر رفتار نوجوان اثرگذار است. زمانیکه ما به‌عنوان والدین یا سرپرست در ارتباط با یکدیگر دچار تعارض شدید هستیم، دیگر توانی برای ارتباط مناسب با فرزندمان نداریم. از طرف دیگر نوجوان نیز در این شرایط از ما فاصله می‌گیرد. وقتی او ارتباط صمیمانه‌ای را با ما تجربه نکند، برای برطرف کردن نیازهای عاطفی و اجتماعی خود ممکن است به شکل مخفیانه به برقراری ارتباط با جنس مخالف و افراد غریبه روی بیاورد. این نوع ارتباط معمولا منجر به سوء استفاده‌های جسمی، روحی و رفتاری از نوجوان می‌شود. بعضی نوجوان‌ها به فرد مقابل وابسته می‌شوند. در این مواقع اگر آن شخص به ادامه‌ی رابطه تمایلی نداشته باشد، نوجوان با آسیب‌های روحی بیشتری مواجه می‌شود.
این فیلم به‌خوبی نشان می‌دهد که ناسازگاری والدین با یکدیگر، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات عاطفی و رفتاری در نوجوان باشد. نوجوان معضلات ناشی از اختلاف شدید والدین را درونی کرده و مستعد مشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی و پرخاشگری می‌شود. فیلم سیزده را می‌توانید در سایت دیدئو تماشا کنید.