آموزش عذرخواهی به کودک
کودک با شناخت مفهوم عذرخواهی و استفاده‌ی مناسب از آن، می‌تواند ارتباط بهتر و پایداری با دیگران داشته باشد.
معذرت خواهی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی‌ست که کودک برای داشتن ارتباط صحیح و پایدار با دیگران باید آموزش ببیند. اگر مهارت عذرخواهی کودک ضعیف باشد، در برقراری روابط خود با دیگران دچار مشکل می‌شود. آنچه در فرآیند عذرخواهی کودک اهمیت دارد، صرفا به زبان آوردن کلمات عذرخواهی نیست؛ بلکه پذیرش مسئولیت کار اشتباه است. آموزش مناسب ما به کودک باعث می‌شود او این مهارت را در الگوی رفتاری خود درونی کند.
«تو هم ممکن است اشتباه کنی! فرقی نمی‌کند بزرگ باشی یا ریزه میزه. وقتی کاری می‌کنی که دیگران را می‌رنجاند، بهتر است معذرت بخواهی… ولی آخه چطوری؟»
چطور معذرت خواهی را به کودک آموزش دهیم؟
به کودک فرصت دهیم تا آرام شود
کودک معمولا در موقعیتی که خطایی کرده، احساس عصبانیت دارد. اگر زمانی‌که او هنوز ناراحت و عصبانی‌ست، اصرار به عذرخواهی داشته باشیم؛ هرگز متوجه تاثیر رفتار اشتباهش نمی‌شود. کودک تا زمانی‌که واقعا از رفتارش پشیمان نشده است، نمی‌تواند مفهوم عذرخواهی را درک کند. تنها نتیجه‌ی اصرار به اظهار پشیمانی در آن لحظه، لطمه دیدن اعتماد به نفس کودک و لجبازی اوست.
بهترین حالت این است که: اگر کودک کسی را رنجانده، خودمان به‌جای او از آن شخص عذرخواهی کنیم. بعد از آن وقتی کودک آرام شد، به‌تنهایی با او درباره‌ی رفتار اشتباهش صحبت کنیم.
آنچه روی داده است را با کودک مرور کنیم
هنگامی‌که کودک آرام شد، علت رفتارش را بپرسیم و اجازه دهیم احساسش را بیان کند. ما با این گفتگو به کودک کمک می‌کنیم تا بفهمد در آن موقعیت چه احساسی داشته که منجر به رفتار مشکل‌ساز شده است. دلیل هرچه که باشد، تاکید ما باید بر اشتباه بودن رفتار باشد؛ نه احساس.
برای مثال ما از پاسخ کودک متوجه می‌شویم که او به‌دلیل احساس خستگی، مایل به ادامه‌ی بازی با دوستش نبوده است. وقتی دوستش برای بازی اصرار می‌کند، او را هل می‌دهد. این‌جا ما می‌توانیم به کودک بگوییم: «آره عزیزم وقتی آدم خسته‌ست، دوست نداره بازی کنه. اما هل دادن هیچ وقت کار درستی نیست. تو می‌تونستی به‌جای هل دادن خواسته‌ات رو به دوستت بگی و بعدا باهاش بازی کنی.»
کودک را با احساسات دیگران آشنا کنیم
حالا که علت رفتار کودک را می‌دانیم، می‌توانیم با بیانی ساده درباره‌ی احساس طرف مقابل با او صحبت کنیم. برای مثال از او بپرسیم: «اگه جای دوستت بودی و اون تو رو هل می‌داد، چه احساسی داشتی؟ ناراحت نمی‌شدی؟» وقتی کودک خود را جای طرف مقابل قرار می‌دهد، کم‌کم در او احساس همدلی ایجاد می‌شود. ما حتی می‌توانیم شرایط مشابهی که در گذشته برای کودک اتفاق افتاده است را به او یادآوری کنیم. این کار باعث می‌شود کودک ناراحتی شخص دیگر را بهتر درک کند و سعی کند آن رفتار را دوباره تکرار نکند.
جبران عملی را یاد بدهیم
یکی از مهم‌ترین بخش‌های آموزش معذرت خواهی به کودک، مرحله‌ی جبران اشتباه است. ما باید به کودک یاد بدهیم که چطور می‌تواند ناراحتی طرف مقابل را برطرف کند. متناسب با سن و درک کودک به او بگوییم که هر اشتباهی تنها با گفتن «ببخشید» جبران نمی‌شود. و هرکس باید آسیبی که به دیگری وارد کرده، چه به خود فرد و شخصیتش یا به وسیله‌ی او، تا حد امکان ترمیم کند. توضیح دهیم که چطور با طرف مقابل صحبت کند و علت رفتار خود را در آن لحظه بیان کند. سپس از آن فرد بپرسد که چه کاری می‌تواند برای جبران اشتباهش انجام دهد. اگر احساس کرد آن کار در توانش نیست، درخواست کند که با یکدیگر به راه‌های جایگزین فکر کنند.
بعضی‌اوقات کودک خودش می‌تواند با کمی فکر کردن راه مناسبی برای جبران کردن پیدا کند. بنابراین بهتر است برای جبران اشتباهات کوچک به او فرصت بدهیم تا خودش به نتیجه برسد. ما لازم است در کنار آشنا کردن کودک با مفهوم جبران اشتباه، مفهوم مورد سوء استفاده قرار نگرفتن را نیز به او آموزش دهیم. به کودک توضیح دهیم که برای جبران اشتباهاتش هیچ وقت مجبور نیست کاری را انجام دهد که به او آسیب بزند یا تحت فشار قرارگیرد.
خودمان الگوی رفتاری باشیم
«من واقعا برای رفتارم از تو معذرت می‌خوام. اون لحظه حالم خوب نبود، از جای دیگه‌ای ناراحت بودم. به‌خاطر همین، منظور تو رو اشتباه فهمیدم.»
ما با استفاده از چنین جملاتی می‌توانیم به‌طور غیرمستقیم، معذرت‌خواهی را به کودک یاد بدهیم. وقتی با کسی سر موضوعی تنش داریم و کودک شاهد آن ماجراست؛ بهتر است بعدا معذرت‌خواهی ما را هم ببیند.
معذرت‌خواهی در حضور کودک اقتدارمان را زیر سوال نمی‌برد؛ بلکه به او نشان می‌دهد که هر کسی ممکن است اشتباه کند. ولی زمانی‌که به اشتباهش پی برد، باید از طرف مقابل عذرخواهی کند. شاید فکر کنیم خوب نیست کودک بحث کردن ما را ببیند. درحالی‌که روانشناسان معتقدند کودکان در شرایط و محیط‌هایی سالم‌تر رشد می‌کنند که بین افراد تنش وجود دارد؛ اما امنیت کسی به خطر نمی‌افتد.
به‌طور طبیعی افراد همیشه با یکدیگر توافق نظر ندارند. گاهی‌اوقات اختلاف نظر دارند و با هم بحث می‌کنند. اما در روابط سالم این اختلاف نظرها منجر به از دست رفتن امنیت و آسیب رساندن به شخصیت هیچ کسی نمی‌شود.
عذرخواهی کردن ما نه‌تنها از شخص دیگر، بلکه از خود کودک نیز برای درک مفهوم پذیرش اشتباه بسیار موثر است. وقتی به هر دلیلی رفتار نامناسبی با کودک داریم، بهتر است بدون توجیه کردن از او عذرخواهی کنیم.
روی آموزش رفتار درست تمرکز کنیم
به یاد داشته باشیم که نهادینه شدن رفتار مناسب در کودک به نوع تعامل او با دیگران بسیار کمک می‌کند. هرچه کودک بیشتر رفتار درست را از رفتار نادرست تشخیص دهد، کمتر مجبور به عذرخواهی می‌شود. بنابراین باید به رفتارهای کودک بیشتر از آموزش عذرخواهی توجه کنیم و متناسب با عملکردش به او بازخورد دهیم.
وقتی کودک مدام اشتباهاتش را تکرار می‌کند به این معنی‌ست که هنوز درک درستی از رفتار خود ندارد. و در این صورت عذرخواهی او نیز بی‌معنی می‌شود. نهادینه شدن رفتار خوب در کودک سریع اتفاق نمی‌افتد و نیازمند تمرین و تکرار است.
معرفی کتاب
چطوری معذرت بخواهیم؟
«تو هم ممکن است اشتباه کنی! فرقی نمی‌کند بزرگ باشی یا ریزه میزه. وقتی کاری می‌کنی که دیگران را می‌رنجاند، بهتر است معذرت بخواهی… ولی آخه چطوری؟!»
«چطوری معذرت بخواهیم» نوشته‌ی «دیوید لروشل» برای گروه سنی ۴ تا ۸ سال مناسب است. این کتاب با استفاده از متن ساده و کاربردی در کنار تصاویر بسیار زیبا، کودکان را با اهمیت معذرت‌خواهی آشنا می‌کند.
جذابیت کتاب این است که شیوه‌ی درست و نادرست معذرت‌خواهی را متناسب با فهم کودکان در قالب «این‌جوری بگو!» و «اون‌جوری نگو!» توضیح می‌دهد. «چطوری معذرت بخواهیم؟» به کودکان نشان می‌دهد که با معذرت خواهی می‌توانند رابطه‌ی خود را با اطرافیان حفظ کنند و احساس بهتری داشته باشند.
برای تهیه‌ی کتاب «چطوری معذرت بخواهیم» به اپلیکیشن‌های طاقچه و فیدیبو سر بزنید.