خیام، شاعر زندگی در لحظه‌ی حال
۲۸ اردیبهشت‌ماه روز بزرگداشت خیام نیشابوری، فیلسوف و رباعی‌سرای بزرگ ایران است.
خیام در دوره‌ی سلجوقیان زندگی می‌کرد و به او لقب «حجه الحق» داده بودند. او در رشته‌های ریاضی، نجوم، علوم ادبی و دینی تبحر خاصی داشت. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های او، سروسامان دادن و اصلاح تقویم ایران بود. محاسبات منسوب به او در این زمینه، امروزه نیز معتبر است.
خیام با وجود این‌که از جایگاه علمی بالایی برخوردار بود، اما به واسطه‌ی نگارش رباعیات‌اش به شهرت رسید. رباعیات او به بسیاری از زبان‌های دنیا از جمله انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، عربی و روسی ترجمه شده است؛ اما از میان تمام آن‌ها ترجمه‌ی «ادوارد فیتزجرالد» توانست باعث شهرت جهانی خیام شود.
انسان‌گرایی، غنیمت شمردن لحظه‌های زندگی و راز هستی از جمله اندیشه‌های خیام است که در رباعیات او به چشم می‌خورد. به‌عنوان مثال او در این رباعی به ارزش زندگی کردن در لحظه حال اشاره کرده:
روزی که گذشت هیچ از او یاد مکن ……….. فردا که نیامده‌ست فریاد مکن
بر نامده و گذشته بنیاد مکن ……….. حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
یا در این ابیات انسان را به نوع‌دوستی و کمک کردن قبل از رسیدن اجل دعوت می‌کند:
برخیز و بیا بتا برای دل ما ……….. حل کن به جمال خویشتن مشکل ما
یک کوزه شراب تا بهم نوش کنیم ……….. زان پیش که کوزه‌ها کنند از گل ما
خیام در موسیقی و آواز ایران
خیام‌خوانی یا رباعی‌خوانی که به «خیامی» نیز معروف است، در میان اهالی بوشهر از دیرباز رایج بوده است. جلسات خیام‌خوانی اغلب با اشعاری از حافظ یا دیگر شعرای نامدار آغاز و در ادامه، رباعیات خیام به‌صورت آواز خوانده می‌شود. این آواز متاثر از ردیف موسیقی ایرانی‌ست که به‌همراه سازهای اصلی آن فلوت، ضرب و نی؛ با دم گرفتن حاضران اجرا می‌شود. شادی، هلهله و پایکوبی که در زبان محلی یزله نامیده می‌شود، چاشنی این مجالس است تا فلسفه‌ی در لحظه زیستن را به افراد یادآور شود. این آوای دلنشین و گوش‌نواز در سایت رادیو نواحی قابل دسترسی‌ست.
در میان آلبوم‌های موسیقی نیز در این باب، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمه‌ی «احمد شاملو» و آواز «محمدرضا شجریان» در سال ۱۳۵۵ منتشر گردید. در این اثر احمد شاملو ۳۰ رباعی از خیام را دکلمه کرده است و محمدرضا شجریان ۵ رباعی را با آواز خوانده است. موسیقی این آلبوم ساخته‌ی «فریدون شهبازیان» است. این اثر را می‌توانید از بیپ‌تونز خریداری و دانلود کنید.
آشنایی نوجوانان با رباعیات خیام
کتاب رباعیات شیرین خیام، از مجموعه‌ی «تازه‌هایی از ادبیات کهن برای نوجوانان»، نمونه‌ی خوبی برای آشنایی این گروه سنی با اندیشه‌های خیام است. این کتاب توسط مهدیه نظری به نگارش درآمده است.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های آشنایی نوجوانان با کتاب یاد شده، رسیدن به مفهوم لذت زندگی در زمان حال است. اگر نوجوانان از میان تمام اندیشه‌های خیام این نکته را دریابند که با غرق شدن در اتفاقات گذشته و نگرانی مداوم از آینده، فرصت زندگی اکنون را از دست می‌دهند؛ می‌توانند جلوی بسیاری از افکار مزاحم را بگیرند و مسیر روشن و لذت‌بخشی برای لحظات خود خلق کنند. این کتاب در سایت موسسه‌ی گسترش فرهنگ و مطالعات قابل دسترسی‌ست.
