چند کلمه حرف حساب درباره بدن
«بدن همه آدم‌های دنیا، مرز و محدوده دارد. هیچ‌کس حق ندارد بدون اجازه وارد محدوده بدن تو بشود.»
آیا کودک‌مان درباره‌ی بدنش و مفهوم محدوده‌ها اطلاعات کافی و مناسبی دارد؟ آیا ما به‌عنوان والدین یا سرپرست کودک، برای تربیت جنسی او برنامه‌ی مشخصی داریم یا فکر می‌کنیم نباید از این موضوع حرفی بزنیم؟
تربیت جنسی کودک از مهم‌ترین مسائلی‌ست که والدین یا سرپرست باید به آن توجه کنند. اما برخی افراد ورود به این موضوع را همچون تابویی می‌دانند و به آن نزدیک نمی‌شوند؛ تا مبادا فرزندشان در مسیر انحراف بیفتد. درحالی‌که غفلت از تربیت جنسی، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به کودک وارد کند و آینده‌ی او را تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی بعضی دیگر در آموزش این مفهوم، دچار افراط و تفریط می‌شوند. مشاوره با روانشناس کودک، شرکت در کارگاه‌های فرزندپروری و مطالعه‌ی کتاب از جمله اقدامات مناسب برای آگاهی از اصول تربیت جنسی کودک است.
کتابی درباره‌ی اهمیت حریم شخصی و رفتارهای محترمانه
در سال‌های اخیر ضرورت آموزش درباره‌ی بدن و حریم شخصی به کودک، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا برای آگاه‌سازی کودکان کتاب‌های ارزشمندی نوشته شده‌اند. یکی از این کتاب‌ها «چند کلمه حرف حساب درباره بدن» نوشته‌ی «جینین ساندرز» است.
اگر برای شروع گفتگو با کودک درباره‌ی موضوع خودمراقبتی نمی‌دانیم از کجا شروع کنیم، این کتاب یکی از گزینه‌های بسیار خوب است. «چند کلمه حرف حساب درباره‌ی بدن» در رابطه با حریم شخصی و مفاهیم مرتبط با آن مثل رفتار محترمانه، مدیریت احساسات و حلقه‌ی امنیت برای کودکان موقعیت‌های فرضی مشابه با زندگی روزمره را ترسیم می‌کند.
این کتاب، کتابی تعاملی‌ست. یعنی با پرسیدن سوال‌هایی از کودکان، ذهن آن‌ها را به چالش وادار می‌سازد. علاوه بر محتوای کلی کتاب، صفحات پایانی به نکات و پرسش‌های پیشنهادی برای والدین و مربیان اختصاص یافته است. این بخش به والدین، سرپرست و مربیان در جهت مکالمه‌ی موثر با کودک درباره‌ی حریم شخصی و موضوعات مرتبط با آن کمک می‌کند.
یکی دیگر از ویژگی‌های جذاب کتاب، در برداشتن طیف متنوعی از کودکان و بزرگسالان با نژاد، رنگ پوست، پوشش و شرایط جسمانی متفاوت است. پیامی که با نشان دادن تنوع انسان‌ها به کودک منتقل می‌شود، این است که هر آنچه در کتاب راجع به رعایت حریم شخصی و رفتار محترمانه یاد می‌گیرد، مربوط به همه‌ی انسان‌هاست.
نگاهی به برخی از مفاهیم کتاب
خط نامرئی، تمرینی برای یادگیری محدوده‌ی بدن
«بدن همه‌ی آدم‌های دنیا مرز و محدوده دارد. اگر یک خط نامرئی دور بدنت تصور کنی، یعنی برای آن مرز و محدوده تعیین کرده‌ای. درست است که این خط نامرئی است، اما دلیل نمی‌شود وجود نداشته باشد. هیچ کس حق ندارد بدون اجازه وارد محدوده‌ی بدن تو بشود.»
کتاب با نشان دادن خط نامرئی در تصویر، مرز و محدوده‌ی بدن را به‌طور واضح مشخص می‌کند. پس از تعریف مرز و محدوده‌ی بدن، از کودک می‌خواهد در حالت ایستاده با انگشت دور بدنش یک خط نامرئی بکشد. این فعالیت به تقویت حس مالکیت بدن در کودک کمک می‌کند.
اجازه گرفتن و توانایی نه گفتن، لازمه‌ی یک ارتباط سالم
تعریف کودک سازگار در نگاه بعضی از ما، کودکی‌ست که همیشه به حرف بزرگترها گوش می‌دهد. اما این منش رفتاری درست نیست. کودک باید یاد بگیرد که بعضی اوقات لازم است به درخواست‌های دیگران با احترام و قاطعانه «نه» بگوید. در غیر این صورت نمی‌تواند در برابر درخواست‌های ناسالم مقاومت کند.
روانشناسان معتقدند کودکانی که مهارت «نه گفتن» را یاد نمی‌گیرند، بیشتر از همسالان خود در معرض تجاوز یا انواع سوءاستفاده‌ها قرار دارند. آن‌ها در بزرگسالی نیز به دلیل اعتماد به نفس پایین ناشی از عدم این مهارت، نمی‌توانند مخالفت خود را با دیگران ابراز کنند. مهارت «نه گفتن» و پذیرش آن از طرف مقابل، لازمه‌ی یک ارتباط سالم است. ارتباطی که افراد در آن احساس امنیت می‌کنند و درک درستی نسبت به خواسته‌های یکدیگر دارند.
مثال‌هایی از واکنش مناسب به درخواست دیگران
کتاب «چند کلمه حرف حساب درباره‌ی بدن» دو موقعیت از درخواست «در آغوش گرفتن» را برای کودک ترسیم می‌کند و واکنش‌های متناسب با پاسخ مثبت و منفی را نشان می‌دهد. در واقع به کودک آموزش می‌دهد که هرگونه درخواست برای تماس و لمس بدنی از طرف دیگران باید با رضایت او انجام گیرد؛ حتی اگر آن افراد از اعضای خانواده، دوستان و آشنایان باشند. در مقابل، کودک نیز برای نزدیک شدن به حریم شخصی دیگران، لازم است ابتدا از آن‌ها اجازه بگیرد و به پاسخ‌شان احترام بگذارد.
موقعیت اول، پاسخ منفی
«این پسر کوچولو اول باید از خواهر کوچک‌ترش برای در آغوش گرفتن او اجازه بگیرد. این‌طوری دختر کوچولو می‌تواند نظرش را بگوید، چون بدن خودش است! دختر کوچولو می‌تواند دو جواب بدهد: بگوید بله یا نه. اگر تصمیم بگیرد که بگوید نه، پسر باید به تصمیم او احترام بگذارد و نباید به‌زور بغلش کند.»
موقعیت دوم، پاسخ مثبت
«اگر دختر کوچولو بگوید بله، بغل کردن او هیچ اشکالی ندارد. این‌طوری هر دو نفر راضی هستند. هم پسر و هم دختر از این‌که یکدیگر را در آغوش می‌گیرند، احساس خوشحالی می‌کنند. می‌دانی احترام گذاشتن یعنی چه؟ احترام گذاشتن یعنی خواسته‌ی دیگران را بفهمی و به آن اهمیت بدهی. احترام گذاشتن مفهوم خیلی مهمی است.»
درک تفاوت‌های شخصیتی و احساسات دیگران
همه‌ی انسان‌ها دارای ویژگی‌های شخصیتی منحصربه‌فرد هستند. بعضی از افراد در تعامل‌های خود حد و مرز بیشتری دارند. اما عده‌ای دیگر از برقراری روابط خیلی صمیمی با دیگران لذت می‌برند. رغبت داشتن به رفتارهای صمیمانه با اطرافیان، به معنی همیشگی بودن آن نیست. هر شخصی ممکن است در مواقعی اشتیاق به این‌گونه رفتارها نداشته باشد. کودکی که مفهوم تفاوت‌های فردی و متغیر بودن احساسات در شرایط مختلف را یاد گرفته است، نوع ارتباط خود با همسالانش را بر اساس ویژگی شخصیتی و احوال فعلی آن‌ها تنظیم می‌کند. مثلا اگر دوست او تمایلی به بوسیده شدن ندارد، کودک از این کار صرف نظر می‌کند.
کتاب، احترام به تفاوت‌های شخصیتی و درک احساسات اطرافیان را این‌طور برای کودک توضیح می‌دهد:
«آدم‌ها با هم فرق دارند؛ بعضی‌ها از بوسه، آغوش و گرفتن دست یکدیگر خوششان می‌آید، اما بعضی‌ها نه. بعضی‌ها یک روز دوست دارند در آغوش گرفته شوند، اما فردایش نه. اگر دوستت روز دوشنبه گفته که اشکالی ندارد دست یکدیگر را بگیرید، معنی‌اش این نیست که فردای آن روز و روزهای بعد هم می‌توانی این کار را بکنی! تو باید هر بار از او اجازه بگیری تا او راضی باشد.»
رفتار قاطعانه در مقابل قلدری
بخشی از کتاب به موضوع تشخیص رفتارهای قلدری و نحوه‌ی واکنش درست در آن شرایط پرداخته است.
دختربچه‌ای در صف بوفه‌ی مدرسه با رفتار قلدری مواجه می‌شود. حالا او باید چه کاری انجام دهد؟ «منتظر ماندن برای این‌که نوبت‌مان بشود هم خیلی مهم است. نگاه کن! این دختر در بوفه‌ی مدرسه توی صف ایستاده است. یک دختر دیگر او را هل می‌دهد و می‌خواهد جایش را توی صف بگیرد. حالا دختر اول باید چه کار کند؟ برای مثال او می‌تواند بگوید: نکن! من را هل نده! تو باید سر جای خودت بایستی.»
دختربچه به‌جای منفعل بودن و یا پرخاشگری، رفتار قاطعانه در عین احترام را انتخاب می‌کند.
قلدری شامل هل دادن، تمسخر، تهدید و از این قبیل رفتارهاست که باعث آسیب‌های جسمی و روانی به طرف مقابل می‌شود. به کودک یاد بدهیم در مواجهه با چنین رفتارهایی به‌جای تسلیم شدن یا پرخاشگری، با قاطعیت و محترمانه از حقوق خود دفاع کند. اگر واکنش او به نتیجه نرسید، حتما از یک بزرگ‌تر کمک بگیرد تا آن رفتار قلدری متوقف شود.
برای کودک امن باشیم
«حلقه‌ی امنیت به گروه سه تا پنج نفره‌ای از بزرگسالان گفته می‌شود که بهشان اعتماد داری. تو می‌توانی به این افراد همه‌ی حرف‌هایت را بزنی و آن‌ها حرفت را باور می‌کنند. لزومی ندارد که همه‌ی‌شان از اعضای خانواده‌ات باشند.»
والدین یا سرپرست کودک افراد امن زندگی او هستند و بنا به صلاحدید آن‌ها، تعداد محدودی از آشنایان نیز به حلقه‌ی امنیت اضافه می‌شوند. کسانی که حلقه‌ی امنیت را تشکیل می‌دهند، معتمدترین افراد برای کودک هستند. به این معنا که کودک می‌تواند با اطمینان خاطر مسائل خود را با آن‌ها در میان بگذارد و در صورت نیاز از کمک‌شان استفاده کند. والدین یا سرپرست لازم است این افراد را برای کودک مشخص کنند و منظور از امن بودن را برای او توضیح دهند. آنچه اهمیت دارد این است که افراد امن باید به‌گونه‌ای رفتار کنند که کودک بتواند مسائل و مشکلاتش را بدون اضطراب با آن‌ها در میان بگذارد.
«چند کلمه حرف حساب درباره‌ی بدن» مناسب رده‌ی سنی ۵ تا ۱۲ سال است. برای تهیه‌ی این کتاب ارزشمند می‌توانید به سایت انتشارات مهرسا مراجعه کنید.